Esperanto: koeterwaals of brugtaal?

Dit artikel is eerder verschenen in Monditaal van november 2001.

In woordenboeken kun je vinden dat 'Esperanto' een kunsttaal is. Meer niet. Maar wordt het niet eens tijd dat woordenboekredacties aandacht schenken aan de figuurlijke betekenissen van het woord 'Esperanto'?

"De politici van tegenwoordig gaan dan Esperanto spreken, een onverstaanbaar jargon", aldus Felix Rottenberg in het VPRO-programma De Jong in uitvoering van 28 februari 2001. Rottenberg gebruikt Esperanto dus in de betekenis van onverstaanbare taal, koeterwaals. En hij is niet de enige. Zo las ik eens dat iemand een tekst in een onbekende taal aanduidde als een 'Esperanto-taal'. En een vader noemde de eerste brabbelwoordjes van zijn dochtertje 'Esperanto'. In de figuurlijke betekenis van 'onverstaanbare taal' moet het Esperanto echter geduchte concurrentie dulden van het Chinees en het Frans.

Het Esperanto gaat echter niet alleen door voor onverstaanbaar, maar ook voor versimpeld en vervlakt. Vandaar dat in een essay over muziekonderwijs de volgende vraag werd opgeworpen: "Waar ligt de grens tussen een veelzijdige muzikale taal en Esperantogebrabbel?" En in een discussie over de behoefte aan een geschreven standaard-Limburgs gaf iemand aan bang te zijn dat dit zou ontaarden in een Esperanto, een eenheidsworst.

De meeste taalgebruikers die het woord Esperanto figuurlijk gebruiken, zien het Esperanto als een soort 'brugtaal'. Een kop in Emerce Magazine van oktober 2000 luidt "XML: het Esperanto van de nieuwe media". Ook Java, TCP/IP en HTML worden geregeld aangeduid als "het Esperanto van het internet". Een zoektochtje op internet leert inderdaad dat deze vergelijking in de computerwereld nogal eens wordt gebruikt om bepaalde programmatuur aan te prijzen:

• "SQL, het Esperanto van de databaseprogrammatuur"
• "Basicode gold als het Esperanto voor de microcomputers"
• "EDIFACT, het Esperanto van het elektronische berichtenverkeer"
• "RTF, een soort Esperanto voor tekstverwerkers"
• "DXF, een soort Esperanto voor CAD-paketten"

Maar ook op andere terreinen wordt het Esperanto gezien als brugtaal:

• "Mandarijn, het Esperanto van China." (www.defietstoerist.nl)
• "Nieuwe analfabeten die het Esperanto van deze tijd niet beheersen." (over computerjargon).
• "Engels, het onmisbare Esperanto van de moderne wereld." (in een discussie over het gebruik van het Engels op universiteiten).
• "Het Antwerps is het Esperanto van de Vlaamse dialecten."
• "We moeten een Esperanto van Gods familie leren praten." (over het verschil in taalgebruik tussen verschillende reformatorische christenen).
• "De Common Criteria voor beveiligingsevaluaties bieden een goed raamwerk om over beveiliging te spreken, een soort Esperanto." (in: Beveiliging, 1996 (9))
• "Het Esperanto van status en stijl." (in een artikel over het merk als toegangsbewijs tot bepaalde subculturen in Volkskrant Magazine).
• "Picto, een pictoraal Esperanto."
• "Morse, het Esperanto van de oceaan."
• "Morse, het Esperanto van de radiozendamateur."
• "Er heerst een Esperanto-gevoel, omdat we allen die ene taal van de tango spreken."
• "De mensenrechten zijn een moreel Esperanto."

Mocht een van de figuurlijke betekenissen van 'Esperanto' ooit in een woordenboek terechtkomen, is het 'brugtaal'. Deze betekenis komt namelijk verreweg het vaakst voor. En - om met Rottenberg te spreken - daar zit geen woord Esperanto bij.